سیمای جامعه در آثار صادق چوبک

صادق چوبک، یکی از بزرگ¬ترین داستان نویسان معاصر ایران است که از او آثاری با نام¬های انتری که لوطیش مرده بود، تنگسیر، سنگ صبور، خیمه شب بازی، روز اول قبر و چراغ آخر باقی مانده است. اوضاع سیاسی و شرایط نابسامان اجتماعی ایران در سال¬های 1320 تا 1345 که اوج فعالیت¬های ادبی نویسنده محسوب می¬شود، سبب سایه انداختن فضای خاصی بر داستان¬های او شده است. فروپاشی حکومت قاجار و روی کار آمدن سلطنت پهلوی هرج و مرج داخلی را شدت بخشیده بود. از سوی دیگر افروخته شدن آتش جنگ¬های جهانی که آثار مخرب و زیانبار آن ایران را نیز تحت تأثیر قرار داده بود، بر این آشفتگی¬ها، دامن می¬زد. آثار چوبک آیینه¬ای است که این اوضاع نابسامان را به خوبی منعکس می¬کند. نویسنده سعی می¬کند زشتی¬ها، فساد، تباهی¬ها و بی¬عدالتی¬های موجود جامعه را به تصویر بکشد و گاه تا جایی پیش می¬رود که خواننده گمان می¬کند که در این جامع هیچ نقطه مثبت و روشنی وجود ندارد. در این رساله که با عنوان سیمای جامعه در آثار صادق چوبک، گردآوری شده است؛ سعی کردیم تا بازتاب مسائل اجتماعی و نوع نگرش نویسنده را نسبت به این موضوعات نشان دهیم. در همین راستا، در فصل¬های نه گانه این کار، مسائلی از قبیل: اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی زمان نویسنده، آداب و رسوم و باورها،خوراک و پوشاک، معماری و شهر سازی، طب و درمان، گیاهان و جانوران و... مطرح می¬شود که هر کدام از این موضوعات خود به شاخه¬های متعدد دیگر تقسیم می¬شوند. اوضاع اجتماعی نابسامان که فقر و فساد بارزترین ویژگی آن است؛ دستگاه¬های سیاسی اختناق و سکوت را بر فضای اجتماعی حاکم کرده¬اند و خود به چپاول ثروت-هایی که حق همه مردم است پرداخته¬اند. نوع خوراک و نحوه پوشاک که تحت تأثیر مستقیم شرایط اقلیمی و فرهنگی مردمان نواحی جنوب ایران است، از جمله موضوعاتی است که در این آثار مطرح می¬شود. در این کار، فصلی با عنوان آداب و رسوم و باورها، در نظر گرفته شده است که در آن به انواع آداب و رسوم اجتماعی و مذهبی اشاره می شود. همچنین عقاید و باورهای مردم روزگار نویسنده در این فصل جمع آوری شده است. باورهایی که بسیاری از آنها، خرافی بود و هیچ پایه و اساس علمی نداشت و اغلب نتیجه بی سوادی و فقر حاکم بر جامعه بود. نوع خاص معماری که تحت تأثیر شرایط اقلیمی است و همچنین مصالح ساختمانی مورد استفاده و... از جمله موضوعاتی است که در این آثار برسی شده است. علاوه بر آن به مسائلی از قبیل: انواع بیماری¬های شایع در آن زمان و روش¬های درمانی مرسوم اشاره می¬شود. حیوانات اعم از انواع آبزیان، حشرات، دوزیستان، پرندگان و... و انواع رستنی¬ها و همچنین کانی¬ها و فلزاتی که در این آثار به نام آنها اشاره شده، در فصلی جداگانه قرار گرفته است همچنین فصلی با عنوان داد و ستد و مشاغل در نظر گرفته شده. است که به نحوة انجام معاملات و چگونگی داد و ستدها در جامعه مورد توصیف نویسنده اشاره می¬کند. در بخش دیگر این فصل، به مشاغل و حرفه¬هایی که در این رمان¬ها از آنها نام برده می¬شود اشاره می¬گردد که بعضی از آنها کاملاً سنتی بودند و امروزه به کلی از بین رفته است و برخی دیگر هنوز هم متداول و مرسوم می¬باشد. در این فصل از انواع مقیاس¬های اندازه¬گیری وزن و مساحت نیز سخن گفته می¬شود. از آنجا که نویسنده در این آثار، فقط تباهی، زشتی، فجایع موجود را به تصویر می¬کشد و گاه در بیان آن مبالغه می¬کند تا با بزرگ¬ نمایی بدی¬ها، توجه خواننده را به عمق فاجعه جلب کند بسیاری از منتقدان و صاحب نظران آثار ادبی، وی را از پیروان مکتب ناتورالیسم می¬دانند که با مطالعه آثار وی می توان آثار و نشانه¬های این مکتب ادبی را ملاحظه نمود.